Strokowa Jadwiga z Zubrzyckich (Sas-Zubrzyckich), pseud. i krypt.: Autorka Za sztandarem, J.S., J. z Ł., (Jad. S.), Jadwiga, Jadwiga S., Jadwiga S. z Z., Jadwiga Z., Jadwiga z Łobzowa, Jadwiga z Z.S., Jan Świerk, Jedna z młodych Polek (1857–1916), pisarka, działaczka społeczno-oświatowa.
Ur. 17 I w Tłustem koło Zaleszczyk, była córką Wiktorii z Zubrzyckich (1829–1896) i Marcelego (1817–1882), nauczyciela ludowego, uczestnika rewolucji węgierskiej w l. 1848–9, więźnia Kufsteinu (Tyrol) do r. 1853, powstańca styczniowego. Miała czworo rodzeństwa, m.in. brata, Jana Sas-Zubrzyckiego (1860–1935), architekta i profesora Politechn. Lwow.
W l. 1875–82 uczyła się Jadwiga w seminarium nauczycielskim we Lwowie; jej nauczycielem był m.in. Józef Żuliński. W r. 1878 rozpoczęła współpracę z „Gazetą Toruńską”, którą kontynuowała m.in. w l. 1893–5 i w r. 1916. Po śmierci ojca, ze względu na trudną sytuację materialną, przerwała naukę i podjęła pracę prywatnej nauczycielki u rodziny Dzieduszyckich we Lwowie. Wróciła do seminarium i zdała egzamin dojrzałości, po czym została nauczycielką w szkole wydziałowej na przedmieściu Halickim we Lwowie, a następnie w szkole wiejskiej w Łanowicach koło Sambora. Zapewne od tego czasu związała się z Apostolstwem Modlitwy, w którym działała przez trzydzieści lat. W r. 1888 opublikowała pierwszą książkę Wieczorną chwilą (Lw.). Od r. 1889 współpracowała z czasopismami „Szkoła” (Lw.) i emigracyjnym „Ameryka Echo” (Toledo do r. 1900), a w l.n. także z „Gazetą Opolską” (1890–1900), „Polskim Ludem” (Kr., 1891–6), „Nową Reformą” (Kr., 1893, 1902), „Wielkopolaninem” (P.) i „Katolikiem” (Chełmno) oraz pismami dla dzieci: „Światełko” (Stanisławów) i „Młody wiek”, gdzie publikowała wiersze, opowiadania oraz artykuły o treści pedagogicznej. Ok. r. 1890 przeprowadziła się do Łobzowa pod Krakowem i podjęła tam pracę nauczycielki. W r. 1891 wspólnie z Adamem Asnykiem organizowała Tow. Szkoły Ludowej (TSL). W r. 1893 wyszła za mąż za Kornela Strokę. Była w l. 1894–8 redaktorką naczelną „Polskiego Ludu”. Rozwinęła w tym czasie ożywioną działalność pisarską, publikując (głównie pod pseud. Jadwiga z Łobzowa) gawędy i krótkie opowiadania o treści patriotycznej i historycznej, przeznaczone głównie dla młodego czytelnika, m.in. Sierota (Lw. 1890), Dobra żona – zła żona (Kr. 1891), Pogrzebowy dzwon (Kr. 1891), Dwie wigilie (Tarnów 1892), W tatarskiej niewoli (Tarnów 1893), Ze wspomnień Jadwini (Lw. 1894), Wielki król (Gd. 1897), Z młodości znakomitych Polaków (Lw. 1898), Opowiadał tato (P. 1899), Do Krakowa!! (Stanisławów 1907), Przeczytałam kilka gawęd z dawnych lat (Kr. 1907), Marnowane skarby (Kr. 1908), Rodzinny dom (Lw. 1909), Trzeci maj! (Kr. 1909), Straszna wojna (Kr. 1910), Z młodości dzielnych Polaków (Kr. 1910), W blasku słońca (Kr. 1911), „Kościuszce” (Kr. 1911), „Za San!” (Kr. 1911), Młody pan starosta… (Kr. 1911), „Pan krakowski” (Spytek z Melsztyna) (Kr. 1911), Znowu ziarno (Kr. 1911), Na służbie (Kr. 1912), Z polskiego skarbca (Kr. 1912–14 cz. 1–2). Pisała również szkice o sławnych Polakach m.in. o Adamie Mickiewiczu (Na pamiątkę sprowadzenia zwłok największego polskiego poety Adama Mickiewicza, Kr. 1890, Kilka myśli wysnutych przy rozbiorze „Ksiąg pielgrzymstwa polskiego”, P. 1896, Król pieśni Adam Mickiewicz, P. 1898, Na pamiątkę 100letniej rocznicy urodzin nieśmiertelnego wieszcza Adama Mickiewicza, Kr. 1898), o Rejtanie (Tadeusz Rejtan, Lw. 1893, P. 1907), o księdzu Kazimierzu Żulińskim (Na mogile, Lw. 1904), o gen. Józefie Dwernickim (Na strunach wspomnień, Kat. 1905). Opublikowała też broszury biograficzne: Joachim Lelewel (P. 1908), Adam Naruszewicz (Kr. 1909), Ostatni!! (Kr. 1909) oraz Stanisław Brzóska. Bohater narodowy na Podlasiu (W. 1920). Wydawała zbiory legend i baśni ludowych, m.in. Dla rozrywki i nauki (Lw. 1890), O królewnie Kasi (Lw. 1908), Srebrny rycerz (Kr. 1908), Polne kwiaty (Kr. 1909), Jeszcze bajki! (Kr. 1910), Złote nici (Kr. 1913), Za górami... za lasami... (Kr. 1914). W r. 1892 rozpoczęła wydawanie utworów literatury polskiej, w przeróbkach dla czytelnika wiejskiego i dziecięcego, m.in. Wincentego Pola „Pacholę hetmańskie” (Kr. 1892), Jana Zachariasiewicza „Czerwona czapka” (Gd. 1895), Henryka Sienkiewicza „Bartek Zwycięzca” (Gd. 1896) oraz Józefa Ignacego Kraszewskiego: O Franusiu i jego matuli (Kr. 1895), wg „Dziecięcia Starego Miasta”, „Moskal” (Kr. 1896), „Z dawnych lat” (Kr. 1896), „Szpieg” (Kat. 1903). Wygłaszała odczyty o edukacji kobiet (O wychowaniu narodowem, P. 1896, „Postęp” – czy „zacofanie”, P. 1897, O pracy oświatowej wśród kobiet wiejskich, Kr. 1907, „Do Sióstr Polek”, [b.m.r.w.]) oraz o historii narodowej (Bajeczne dzieje Polski w świetle dzisiejszej doby, P. 1897, Miłość ojczyzny, Kr. 1908). Ogłaszała artykuły w czasopismach: „Bluszcz” (1895, 1907), „Gazeta Ludowa” (Ełk, 1896–1900), „Mały Światek” (Lw., 1897, 1908, 1916), „Praca” (P., 1897, 1901–3, 1906–11, 1913), „Gazeta Świąteczna” (1899), „Kurier Lwowski” (1901–2, 1904–5). Współpracowała też z czasopismami polonijnymi w Chicago: „Zgodą” (1903–5) i „Dziennikiem Chicagoskim” (1907). Od r. 1899 publikowała powieści współczesne dla dorosłych: Na nowym zagonie (W. 1899), Z szarej przędzy (Lw. 1901), Na stacji (Kr. 1903), Salon mód (Stanisławów 1907, pod pseud. Jan Świerk), a od r. 1901 również historyczne obrazki sceniczne dla teatrzyków amatorskich i szkolnych: o ks. Antonim Mackiewiczu Za sztandarem (Kr. 1901, wyd. 2, Kr. 1908), obrazek z powstania listopadowego Matka żyje (Kr. 1901) i Korale Marysi i Kasi (Kr. 1909), a także Król kochany (Kr. 1909), Jeszcze Polska nie zginęła! (Kr. 1910), Rycerze Jadwigi (Kr. 1910), Wiwat hetman Jan Sobieski! (Kr. 1910), Dla Ojczyzny!! (Kr. 1911), Grzeczne dzieci, czyli polski Święty Mikołaj (Kr. 1912), Nieskończony bój (Kr. 1913) i Na straż (Kr. 1913), oba z okazji 50. rocznicy powstania styczniowego. W r. 1900 wydała tom poezji W niewoli. Zbiór wierszy w 500-rocznicę założenia Akademii Jagiellońskiej w Krakowie (Kr.), z którego dochód przeznaczyła na zakup Domu «Gwiazda» w Krakowie, gdzie z bratem Janem współtworzyła miejscowe Tow. Rękodzielników «Gwiazda». Ogłaszała dalsze wiersze i powiastki: Niemcy idą! (Kr. 1902), Coś dziwnego!! (Kr. 1907), Przed latami (Kr. 1907), Paciorek (Kr. 1907), Krakowiaczek ci ja! (Kr. 1908), U Krakowa bram... (Kr. 1908), Pójdę ja pójdę! (Kr. 1908), Jak ja się bawiła? (Kr. 1909), Powinszowanie (Kr. 1909), Polsce! Litwie! Cześć! (w rocznicę bitwy grunwaldzkiej, Kr. 1910), Biedna matka (Kr. 1910), Mnie!!! Wesoła książeczka z wierszykami i powiastkami (Kr. 1911), W naszej szkole!! (Kr. 1912). Najchętniej popularyzowała historię Polski z okresu powstań narodowych 1830 i 1863 r. oraz losy Polaków w zaborze rosyjskim (Dzwony, Kr. 1908, Za naszą i waszą wolność, Lw. 1908, Pod lipą, Kr. 1911, Bohater, Kr. 1911). W r. 1910 opublikowała kolejny tomik wierszy Z mojej chaty (Kr.). W książce T.S.L. Zaczęta i nieskończona nić (Kr. 1910, jako Jan Świerk) w formie zbeletryzowanej upowszechniała idee i podstawy programowe Tow. Szkoły Ludowej (TSL). W r. 1911 wspólnie z bratem rozpoczęła publikację cyklu poświęconego polskim katedrom Po ziemi ojczystej!... (Kr.–Lw., do r. 1918 ukazały się cz. 1–12). Swoje utwory wydawała na ogół własnym nakładem, a w r. 1903 założyła w tym celu «Bibliotekę „Jadwigi z Łobzowa”», w której (do r. 1922) opublikowano siedemdziesiąt tomików jej autorstwa w nakładzie ponad 215 tys. egzemplarzy.
Od r. 1912 należała S. do członków Zarządu Głównego TSL. Była przewodniczącą IX Koła Mieszczanek TSL im. Królowej Jadwigi w Krakowie, założycielką II Koła Pań TSL oraz członkiem wydz. stowarzyszenia nauczycieli. T.r. wydała w Krakowie, jak zwykle dla czytelnika młodzieżowego, O królewnie sierocie oraz Trzy mogiły, osnute na historii Pokucia. Od r. 1913 była redaktorką naczelną krakowskiego czasopisma „Nauczycielka”, organu Zrzeszenia Polskich Stowarzyszeń Katolickich Nauczycielek. Chora na cukrzycę, dla podratowania zdrowia zamieszkała w r. 1914 w Rabce. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wydawała utwory o treści patriotycznej i antyrosyjskiej, m.in. Szczęśliwy królewicz, nieszczęśliwy król… (Kr. 1913), Z polskiej ziemi (Toledo 1913), Do dzieci polskich (Kr. 1914/15), Wam opłatek. Bohaterom walczącym o wolność (Kr. 1915), Polka przed Bogiem (Kr. 1915), Marysia „prawosławna” (Kr. 1916), Kto idzie?! Tobie Polsko (Kr. 1916), Nie zapomną! Z dziejów „prasłowiańskiego kraju” (Kr. 1916), 1863 (Kr. 1916) i Polskie łany (Kr. 1916). Opublikowała także popularne opracowanie dziejów narodowych od czasów najdawniejszych do współczesności pt. Polacy (Kr. 1914–16 cz. 1–3). Działała w tym czasie w Lidze Kobiet Naczelnego Komitetu Narodowego. Zmarła 29 VIII 1916 w Rabce, została pochowana 1 IX na miejscowym cmentarzu; jej pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną lokalnej społeczności. Dn. 6 IV 1922 szczątki S-owej złożono na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. T.r. w «Bibliotece „Jadwigi z Łobzowa”» ukazał się jej obrazek sceniczny Złamane drzewko (Kr.).
Małżeństwo S-owej z Kornelem Stroką (zm. 1945), inżynierem architektem, starszym inspektorem budownictwa miejskiego, było bezdzietne.
S. była autorką ponad stu książek i broszur skierowanych do ludu, głównie do dzieci wiejskich, pisanych w celach edukacyjnych; z uwagi na swą działalność społeczną, oświatową i patriotyczną, cieszyła się dużą popularnością. Wkrótce po śmierci została zapomniana. Imieniem Jadwigi z Łobzowa nazwana została jedna z ulic w Krakowie (w dawnym Łobzowie); na budynku, wzniesionym na miejscu dworku, w którym mieszkała S. (ul. Nowowiejska 3) wmurowano tablicę pamiątkową ku jej czci.
Adamczewski J., Mała encyklopedia Krakowa, Kr. 1997 (Jadwiga z Łobzowa); Bibliogr. dramatu pol., II; Bibliografia literatury dla dzieci i młodzieży 1918–1939, W. 1995; toż za l. 1901–17, W. 2005; Enc. Krakowa, (Jadwiga z Łobzowa); Estreicher w. XIX; Grodziska K., Zaduszne ścieżki, Kr. 2003; Grodziska–Ożóg, Rakowice; Słown. pseudonimów; Stanisławska-Adamczewska T., Adamczewski J., Kraków, ulica imienia..., Kr. 2000 (Jadwiga z Łobzowa); – [Denes J. K.] Króliński K., Polska literatura dla dzieci i młodzieży, Lw. 1927; Detko J., Powstanie styczniowe w twórczości pisarzy «minorum gentium» 1863–1914, w: Dziedzictwo literackie powstania styczniowego, W. 1964; Estreicher K., Nie od razu Kraków zbudowano, W. 1956; Grodziska K., Jadwiga Strokowa. Wspomnienie, „Gaz. Wyborcza” 2001 nr 125 (dod. krak.); Gruca A., Nakładem własnym... Autorzy jako wydawcy swoich prac w Krakowie w dobie autonomii galicyjskiej, Kr. 2007; Kozłowski S., Jadwiga z Sas Zubrzyckich Strokowa, „Kalendarz Salwatora” 1929 (fot.); [Maasen-Zajączkowska M.] mam., Wychowawczyni i poetka, „Słowo Powsz.” 1992 nr 12; Sas-Zubrzycki J., Jadwiga z Łobzowa, Po ziemi ojczystej!..., Lw. 1918 (fot.); Skotnicka G., Dzieje piórem malowane, Gd. 1987; Stępnik K., Legenda Legionów, L. 1995 s. 69–72; Szocki J., Literatura popularna dla ludu na przykładzie Wydawnictwa Ludowego 1882–1920, Kr. 1994; Tysson J., Jadwiga z Sas-Zubrzyckich, w: Kresowianki. Krąg pisarek heroicznych, Red. K. Stępnik, M. Gabryś, L. 2006; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6; Rozkwitały pąki białych róż [...] wiersze..., Wybór A. Romanowski, W. 1990 I 399, 400, II 86, 190; – „Dzien. Pol.” 1998 nr 185; „Przew. Oświat. TSL” 1926 nr 6–7; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Czas” 1916 nr 440, 444, 446, 452, 459, 477, „Głos Narodu” 1916 nr 424, 430, 439, 444, „Głos Nauczycielstwa Lud.” 1916 nr 10, „Mały Światek” 1916 nr 18, „Szkoła” 1917 nr 10, Kalendarz Czecha, 1916 s. 91, 1917; – B. Narod.: Kartoteka bibliogr. pol., 1901–39; B. Ossol.: sygn. 10885/I (obrazek sceniczny W noc styczniową), sygn. 10927/I, 6789/II (koresp. S-owej); IBL PAN: Kartoteka A. Bara.
Michał Mesjasz